مطالعه حاضر برای ارزیابی عملکرد مدیریت فعلی آبیاری جویچه ای و نواری هشت مزرعه در شبکه آبیاری دز با کشت های ذرت، چغندرقند، کاهو، کنجد، ماش، و گندم طی چهار فصل زراعی به اجرا درآمد. بر اساس این مطالعه، بازده کاربرد آب آبیاری در پنج مزرعه با روش آبیاری جویچه ای (25 نوبت آبیاری) و سه مزرعه با آبیاری نواری (4 نوبت آبیاری) به ترتیب معادل 25.8 و 32.7 درصد برآورد شد. همچنین مشخص شد که به طور متوسط عمده تلفات آب در درجه اول مربوط به رواناب سطحی از انتهای مزرعه و سپس نفوذ عمقی آب به زیر عمق توسعه ریشه است. با استفاده از اطلاعات موجود اجزای مختلف معادله نفوذ پیشنهادی موسسه حفاظت خاک آمریکا، محاسبه شد. ضمن شبیه سازی شرایط مزارع مورد بررسی با روش مذکور در هر مزرعه با در نظر گرفتن عوامل موثر در مدیریت آبیاری شامل دبی ورودی، کاهش آب ورودی، طول مزارع، و زمان قطع آبیاری، شرایط بهینه با بازده بالاتر، بازده کاربرد محاسبه و پیشنهاد شد.

از مسألة اصلی روش های آبیاری سطحی، پایین بودن راندمان آبیاری است که عمدتاً از ضعف مدیریت و طراحی نامناسب ناشی می شود. در این پژوهش به منظور ارزیابی و تحلیل عملکرد سامانة آبیاری نواری، آزمایش های مزرعه ای تحت کشت گندم انجام شد. برای به دست آوردن داده های مزرعه ای، پنج مزرعه تحت کشت گندم به مساحت 4/3 هکتار که به روش آبیاری نواری انتها بسته آبیاری می شدند در نظر گرفته شد. به طورکلی 15 ارزیابی انجام شد و اکثر متغیرهای آب و خاک برای این منظور برداشت شد. نرم افزار آبیاری سطحی WinSRFR با استفاده از اطلاعات مزرعه ای بر اساس روش حل اینرسی- صفر واسنجی و ارزیابی شد. نتایج نشان داد نرم افزار WinSRFR در شبیه سازی آبیاری نواری انتها بسته از کارایی خوبی برخوردار است. متوسط راندمان اندازه گیری شده در مزارع 58/23 درصد و پیش بینی شده توسط مدل 87/22 درصد برآورد شد. هم چنین، متوسط خطای ریشة میانگین مربعات خطای نرمال (NRMSE) برابر 07/7 درصد به دست آمد. نرم افزار WinSRFR با ضریب تبیین (R2) 6/99 درصد، شاخص توافق ویلموت (d) 83/99 درصد و خطای ریشة میانگین مربعات خطای نرمال (NRMSE) کم تر از 41/6 درصد توانست پیشروی را به بهترین حالت شبیه سازی نماید. طبق نتایج به دست آمده، نرم افزار WinSRFR از توانایی کافی در شبیه سازی روش کاهش جریان برخوردار نیست. هم چنین، عدم آگاهی کشاورزان از نحوة صحیح مدیریت آبیاری، بیش آبیاری با دور کم، باعث تلفات نفوذ عمقی آب از ناحیة ریشه ها شده و اصلی ترین عامل کاهش راندمان آبیاری سطحی است.

در کلیه سیستم های آبیاری قطره ای برای تامین آب مورد نیاز گیاه، ایجاد فشار در سیستم لازم و ضروری است. افت فشار سیستم روی هزینه تمام شده، بازده کاربردآب، یکنواختی توزیع و شرایط کاری سیستم تاثیر می گذارد. این تحقیق جهت ارزیابی سیستم های آبیاری قطره ای در هفت باغ از باغات شهرستان مرند، انجام گرفت. در مطالعهء حاضر جهت ارزیابی سیستم ها، روشهای مریام-کلر و تصادفی انتخاب گردیدند. آزمایشات کیفی آب در طرح های انتخابی انجام شد. به منظور ارزیابی این سیستم ها مقادیر کمی یکنواختی پخش آب، بازده پتانسیل ربع پائین، بازده کاربرد ربع پایین و فاکتورهای موءثر بر این پارامترها محاسبه شدند. نتایج نشان داد که میانگین یکنواختی پخش آب، بازده پتانسیل ربع پایین و بازده کاربرد ربع پایین برای سیستم های انتخابی بترتیب 95، 80 و 92 درصد بودند. با توجه به پارامترهای بدست آمده مشخص گردید که بالا بودن بازده و یکنواختی پخش آب، پائین بودن ضریب تغییرات ساخت، تغییرات کم دبی در قطره چکان های جبران کنندهء فشار و عدم گرفتگی خروجیها به علت عملکرد صحیح سیستم فیلتراسیون، طراحی و اجرای مناسب و کیفیت تجهیزات مورد استفاده بوده است. نتایج بررسی ها نشان داد که طراحی هیدرولیکی سیستم ها قابل قبول می باشد. نتایج برای روشهای ارزیابی مشابه بودند. نتایج آزمایشات کیفی آب نشان داد که امکان رسوب کربنات و سولفات کلسیم در برخی از سیستم ها با گذشت زمان وجود دارد. اسیدیته، سختی و مقدار املاح خارج از حد استاندارد نبوده و مشکل زا نبودند و غلظت آهن کمتر از حدی بود که منجر به گرفتگی شود.

موضوع صرفه جویی و استفاده بهینه و اقتصادی از آب، به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشک از اهمیت خاصی برخوردار است. نیاز روز افزون جوامع بشری به تولیدات کشاورزی و محدود بودن منابع آب در اغلب کشورها، مساله ای است که کارشناسان و دانش پژوهان این رشته از علوم را برای استفاده هر چه بهتر از منابع مذکور به سعی و تلاش بی وقفه وا داشته است. کاهش تلفات آب و افزایش بازدهی آبیاری یکی از اصول اساسی در توسعه کشاورزی پایدار است. بررسی و شناخت مدیریت های مختلف آبیاری و عملکرد آنها مهم ترین عامل برای ارزیابی، بهبود شرایط نامطلوب و در نهایت افزایش بازده آبیاری محسوب می گردد.برای دست یابی به اهداف مذکور، بازده کاربرد آب در روش های مختلف آبیاری سطحی با مدیریت زارعین (روش های سنتی) در چند منطقه استان اصفهان (مهیار، کبوتر آباد، افجد فلاورجان، اسلام آباد جی و قهاب، گلپایگان و فریدن) با محصولاتی نظیر گندم، جو، ذرت، هویج و سیب زمینی مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفته است. با انتخاب قطعات زراعی و سپس اندازه گیری بده ورودی، رواناب خروجی، مشخصات فیزیکی خاک، رطوبت خاک قبل و بعد از آبیاری، عمق توسعه ریشه و میزان عملکرد محصول، بازده کاربرد آب و کارایی مصرف آب آبیاری در هر یک از مناطق مورد مطالعه تعیین گردید.نتیاج نشان می دهد که متوسط بازده کاربرد آب آبیاری در اکثر مزارع مورد مطالعه نسبت به مدیریت مزارع، روش آبیاری، نوع محصول و عوامل دیگر متغیر است. حداقل و حداکثر بازدهی کاربرد آب در مزرعه گندم مهیار به ترتیب 7.8 و 83.3 درصد، مزرعه گندم کبوتر آباد 8.3 و 27.9 درصد، مزرعه هویج در فلاورجان 5.9 و 86.4 درصد، مزرعه ذرت علوفه ای کبوترآباد 22.6 و 98.5 درصد، مزرعه گندم گلپایگان 41.6 و 87.7 درصد، مزرعه سیب زمینی فریدن 15.6 و 75.5 درصد، مزرعه ذرت علوفه ای گلپایگان 8.2 و 77.3 درصد به دست آمد. کارایی مصرف آب در زراعت گندم بین 0.34 تا 0.69 کیلوگرم بر متر مکعب و در زراعت سیب زمینی 1.72 کیلوگرم بر متر مکعب به دست آمد. بر اساس یافته های این بررسی روش و مدیریت آبیاری نقش بسزایی در افزایش بازده آباری داشته و قسمت عمده مسایل و مشکلات بازدهی آبیاری در منطقه مربوطه به مسایل مدیریتی است که بهبود و اصلاح آن نیز به سرمایه گذاری چندانی نیاز ندارد. یکی از دلایل پایین بودن بازدهی کاربرد آب در مزارع عدم تناسب توزیع آب و نیاز آبی گیاه است که سبب عملکرد پایین محصول در مزارع مورد مطالعه بوده است.

یکی از فواید مهم قنات فراهم کردن زمینه مناسب برای همبستگی و مشارکت در امور اجتماعی و ترویج فرهنگ زیست گروهی در جامعه است. قنات ها در صورت نگهداری صحیح و بازسازی و مرمت، منابع ارزشمند آب به شمار می روند. در پژوهش حاضر، مسائل و مشکلات فنی بهره برداری از 45 رشته قنات استان های خراسان رضوی، همدان و سمنان بررسی و راهکارهایی برای بهبود وضعیت آن ها ارائه شد. در هر یک از استان های مطالعه شده 15 رشته از قنات های پر آب و فعال انتخاب و وضعیت آب دهی و تغییرات کمی و کیفی آب آن ها بررسی شد. همچنین برخی مشخصات هندسی و هیدرولیکی قنات ها اندازه گرفته شد. نتایج نشان داد آب دهی قنات های مطالعه شده در درازمدت دستخوش تغییرات زیادی شده است، ولی کیفیت آب قنات ها، به جز قنات های استان همدان، تغییر محسوسی نکرده است. بازده انتقال در هرنج قنات ها از 63 تا 98 درصد تغییر کرده است. روش آبیاری اراضی پایین دست قنات های مطالعه شده به طور عمده سطحی و سنتی و بازده کاربرد آب آبیاری بین 32 تا 70 درصد متغیر بود. مقادیر کارایی مصرف آب برای محصولات غالب در اراضی پایین دست قنات های مطالعه شده نیز بین 0.1 برای فلفل تا 3.74 برای ذرت علوفه ای و متوسط آن 0.86 کیلوگرم بر متر مکعب بود. به طور کلی، بازده کاربرد آب در اراضی پایین دست قنات های مطالعه شده قدری بیشتر از متوسط بازده کاربرد آب در روش های آبیاری سطحی در اراضی آب خور از منابع آبی چاه یا رودخانه بود. مسائل و مشکلات عمده قنات های مطالعه شده شامل مسائل فنی (سازه فیزیکی قنات از بالادست مادرچاه تا مظهر قنات و پایاب قنات از مظهر تا سطوح زیر کشت) و مسائل بهره برداری و نگهداری (کمبود اعتبارات تعمیر و نگهداری، عدم تمهیدات لازم برای جلوگیری از ورود سیلاب به داخل قنات ها، کمبود متخصصان محلی، عدم لای روبی، دفع زباله و فاضلاب محلی در آب قنات ها، خرده مالکی بودن اکثر اراضی پایین دست قنات ها و تعدد مالکان و مهاجرت آن ها به شهرها) است.

ارتقاء بهره وری و بازده کاربرد آب به علت محدودیت کمی و کیفی آب در ایران از اهمیت خاصی برخوردار است. این مطالعه به منظور بررسی و تحلیل بازده کاربرد و بهره وری آب در مقیاس مزرعه ای در مزارع دشت نازلوی شهرستان ارومیه و در سال زراعی 95-1394 انجام شد. برای این منظور، پنج مزرعه گندم در کشت پاییزه و مزارع ذرت و کدو (هر کدام دو مزرعه) و آفتابگردان (یک مزرعه) برای کشت بهاره در نظر گرفته شد. روش آبیاری مزارع گندم، سطحی و بصورت نواری انتها بسته ومحصولات کشت بهاره روش جویچه ای و با شرایط انتها بسته بود. برای ارزیابی و اندازه گیری بازده کاربرد در هر رویداد آبیاری، عمق آبیاری، پارامترهای هندسی، مقدار تخلیه ی رطوبت خاک در ناحیه ریشه قبل از آبیاری و پارامترهای مربوط به گیاه اندازه گیری شد. در پنج مزرعه زیر کشت گندم، در مجموع 21 رویداد آبیاری انجام شد و تمام آنها پایش و ارزیابی گردید. متوسط بازده کاربرد و انحراف معیار 21 رویداد آبیاری در این پنج مزرعه به ترتیب 9/30%و 5/19 درصد به دست آمد. برای سه محصول کشت بهاره، در مجموع 27 آبیاری ارزیابی گردید که متوسط بازده کاربرد محصولات آفتابگردان، کدو و ذرت به ترتیب 3/69%، 5/51% و 5/52 درصد محاسبه شد. متوسط انحراف معیار بازده کاربرد مزارع کشت بهاره حدود 9/13 درصد به دست آمد که نشان دهنده پراکنش کمتر بازده های کاربرد کشت بهاره نسبت به کشت پاییزه بود. بر پایه نتایج، متوسط بهره وری فیزیکی گندم 1/1 کیلوگرم بر مترمکعب به دست آمد. این شاخص برای محصولات آفتابگردان، کدو (تخم کدو) و ذرت به ترتیب 27/0، 17/0 و 02/7 کیلوگرم بر مترمکعب محاسبه گردید. همچنین متوسط بهره وری اقتصادی گندم 4/14512 ریال بر مترمکعب و متوسط بهره وری اقتصادی آفتابگردان، ذرت و کدو (تخم کدو) به ترتیب 6/20252، 9/13463 و 3/23305 ریال بر مترمکعب محاسبه گردید که نشان دهنده بالا بودن بهره-وری اقتصادی کدو (تخم کدو) و آفتابگردان می باشد. بطور کلی مدیریت زراعی در تمام محصولات از نظر کود و سموم مطابق توصیه علمی بود ولی مدیریت آبیاری در مزارع ضعف داشت. از دلایل اصلی کاهش بازده کاربرد آب در مزارع (به ویژه کشت پاییزه)، تسطیح ضعیف مزارع بود که باعث افزایش عمق آب کاربردی در مزارع می شد.

چغندرقند از محصولات اصلی و با نیاز آبی بالا در حوضه آبریز دریاچه ارومیه می باشد. آرایش کاشت و روش آبیاری چغندرقند تأثیر به-سزایی در افزایش راندمان کاربرد آب، عملکرد و بهره وری فیزیکی آب این محصول دارد. برای بررسی تأثیر روش آبیاری و آرایش کاشت در این سه شاخص، یک مطالعه میدانی در سال زراعی 96-1395 در دو مزرعه پایلوت (مزارع A و B) در شبکه آبیاری و زهکشی میاندوآب و تحت مدیریت زارعین، انجام گردید. در این مطالعه بخشی از هر مزرعه به عنوان شاهد (آرایش کاشت مرسوم و آبیاری نواری) و بخشی دیگر به عنوان تیمار (تغییر آرایش کاشت و تغییر روش آبیاری سطحی از نواری به جویچه ای) در نظر گرفته شد. قسمت شاهد هر مزرعه به صورت شیارهایی کم ارتفاع در داخل نوار و با فواصل 50 سانتی متر (IA-C و IB-C) و قسمت تیمار هر مزرعه به-صورت آرایش کشت دو ردیفه (اصطلاحاً آرایش 60×40 سانتی متر: IIA-T و IIB-T) و روش آبیاری جویچه ای بود. مطابق نتایج، بیش-ترین راندمان کاربرد آب در قسمت IIA-T با 2/77 درصد و کمترین راندمان کاربرد آب در IB-C با 2/10 درصد به دست آمد. متوسط راندمان کاربرد آب (طی 12 آبیاری) در بخش های IIA-T و IIB-T به ترتیب 5/54 و 1/51 درصد و در بخش های IA-C و IB-C به-ترتیب برابر 7/38 و 3/39 درصد به دست آمد. بر اساس نتایج به دست آمده، با تغییر الگوی کاشت از روش مرسوم منطقه به آرایش کاشت دو ردیفه 60×40 و تغییر روش آبیاری، مقدار آب آبیاری به طور متوسط 7/29 درصد کاهش و متوسط عملکرد چغندرقند در دو مزرعه از 3/64 به 74 تن در هکتار افزایش یافت (افزایش 2/15 درصد). بهره وری فیزیکی آب چغندرقند نیز از مقدار متوسط 75/3 به 47/6 کیلوگرم بر مترمکعب افزایش یافت (افزایش 71/2 کیلوگرم بر مترمکعب).

این مطالعه به منظور ارزیابی مدیریت کشاورزان در آب مصرفی، تولید دانه و عوامل موثر در کارائی مصرف آب ذرت تابستانه در اراضی پایاب سد کرخه (دشت اوان) طی سال های 86-1385 اجرا شد. در دشت اوان، ذرت بصورت ردیفی روی پشته های با فواصل 75 سانتی متری کشت و بصورت جوی و پشته آبیاری می شود. در دو فصل زراعی و به نسبت مساحت اراضی این دشت با منبع تامین آب متفاوت، هفت واحد آبیاری شامل: سه واحد آبیاری شبکه کانال (سرخه)، دو واحد آبیاری چاه، یک واحد رودخانه و یک واحد با منبع تلفیقی شبکه کانال و چاه و از هر واحد آبیاری، سه مزرعه با مدیریت کشاورزان مختلف انتخاب شدند. با نمونه گیری خاک مزارع انتخابی قبل از کشت نیاز کودی و برخی مشخصات فیزیکی و شیمیایی تعیین شد. ضمن ثبت مدیریت های زراعی و کودی کشاورزان، حجم آب ورودی به مزارع و رواناب خروجی در هر نوبت آبیاری، تراکم بوته و عملکرد دانه ذرت در زمان رسیدگی فیزیولوژیک اندازه گیری شد. با ثبت تاریخ کاشت و مراحل رشد گیاه، با استفاده از روش تشت تبخیر، نیاز آبی و با استفاده از داده های ثبت شده کارائی مصرف آب آبیاری (WPI+R)، بازده کاربرد آب (WAE) و کارائی مصرف آب ذرت (CWP) برای هر مزرعه محاسبه شدند. بر اساس نتایج بدست آمده متوسط دو ساله عملکرد دانه ذرت، کارائی مصرف آب آبیاری، بازده کاربرد آب و کارائی مصرف آب ذرت به ترتیب، 4844 kg/ha، 0.38 kg/m3،%38.6  و 1.01 kg/m3 بدست آمد. مقایسه مدیریت های زراعی، آبیاری و تغذیه ای کشاورزان با توصیه های تحقیقاتی نشان داد که مهمترین عامل پایین بودن کارائی مصرف آب ناشی از آگاهی کم کشاورزان منطقه از مدیریت های مناسب بود.